اختلال اضطراب اجتماعی در کودکان شامل ترس یا فوبیای شدید نسبت به موقعیت ها و عملکردهای اجتماعی است. در برخی کودکان و نوجوانان این اختلال مزمن شده و بر عملکرد آنان در مدرسه، فعالیت های فوق برنامه، و توانایی دوست یابی تاثیر می گذارد.بدون تشخیص و درمان، علائم و رفتارهای ناشی از اختلال اضطراب اجتماعی در کودکان و نوجوانان تا بزرگسالی ادامه می یابد. هر چند این اختلال از رایج ترین بیماری های روانی است، بسیاری از والدین و معلمان از علائم و نشانه های آن در کودکان و نوجوانان غافل هستند. اختلال اضطراب اجتماعی در کودکان باعث می شود آنها در تمام عرصه های زندگی عقب بمانند. آنها عملکرد ضعیفی در مدرسه و دیگر کلاس ها دارند و مایل به شرکت در هیچ فعالیتی نیستند. دوست یابی برایشان سخت است و همیشه تنها هستند. احتمال ترک تحصیل در این کودکان بیشتر است. در اغلب کودکان مبتلا به اختلال اضطراب اجتماعی، تعامل با بزرگسالان و سایر کودکان بسیار ناراحت کننده و حتی ترسناک است. حتی یک مکالمه ساده با یکی از بستگان یا همبازی ها می تواند باعث گریه ، تنفر یا عقب نشینی شود. افراد مبتلا به اختلال اضطراب اجتماعی به محض قرار گرفتن در موقعیت های اجتماعی کاملاً عصبی و ناراحت می شوند. آنها بسیار نگران هستند که در برابر دیگران کاری شرم آور یا تحقیرآمیز انجام دهند، یا اینکه دیگران درباره آنها بد فکر کنند. این افراد دائما احساس می کنند “روی صحنه هستند” و توسط دیگران زیر ذره بین قرار دارند. از این رو، ضروری است که تشخیص به سرعت صورت گیرد و درمان با هدف بهبود کیفیت زندگی بیمار انجام شود.
علائم اختلال اضطراب اجتماعی در هر سنی متفاوت است.
کودکان پیش دبستانی
- ترس از چیزهای جدید
- تحریک پذیری، گریه کردن و نق زدن
- چسبیدن به والدین
- ناتوانی در حرف زدن
کودکان در سن مدرسه
- ترس از بلند خواندن و جواب دادن به سوالات در کلاس
- ترس از حرف زدن با دیگر کودکان
- ترس از ایستادن جلوی کلاس
- ترس از حرف زدن با بزرگسالان
- ترس از فعالیت های فوق برنامه مانند ورزش و موسیقی
- ترس از سفارش دادن غذا
- ترس از رفتن به تولد و جشن
- ترس از مهمان
- ترس از قضاوت شدن توسط دیگران
کودکانی که دچار اختلال اضطراب اجتماعی هستند، بیشتر از بزرگسالان دچار دردهای جسمی مانند سردرد، دل درد و تهوع می شوند.
نوجوانان
نوجوانی که دارای علائم زیر است به بررسی بیشتر نیاز دارد:
- ساکت است
- منزوی است و تنهایی را دوست دارد
- تردید دارد
- منفعل است
- نگران قضاوت دیگران است.
- از خجالت زده شدن و تحقیر شدن می ترسد.
- سرش پایین است و دست به سینه است.
- دارای عادت های عصبی مانند پیچاندن مو یا تکان دادن دست و پاست.
- عملکرد ضعیفی در مدرسه دارد.
- در کلاس داوطلب نمی شود.
- از رفت و آمد با دوستانش در بیرون از مدرسه خودداری می کند.
- توانایی حرف زدن جلوی جمع را ندارد.
- در مدرسه تنهاست.
- از حرف زدن با معلم می ترسد.
- از رفتن به مدرسه خودداری می کند.
- در جمع احساس راحتی ندارد.
- دوستان کمی دارد.
- هرگز مکالمه ای را شروع نمی کند.
- از تماس گرفتن با تلفن احساس ناراحتی می کند.
- با صدای آرام و لرزان حرف می زند.
- در مورد خودش حرف نمی زند.
علل اختلال اضطراب اجتماعی در کودکان:
همانند بزرگسالان، اختلال اضطراب اجتماعی در کودکان و نوجوانان می تواند در اثر فاکتورهای ژنتیکی، اجتماعی، مغزی و محیطی باشد. بسیاری از والدین خود را به خاطر آن سرزنش می کنند، اما معمولا این ترکیبی از عوامل است که باعث بروز اختلال می شود. مهمترین چیزی که باید بدان توجه شود این است که کودک باید حمایت شود و برای درمان ارجاع داده شود.
تشخیص اختلال اضطراب اجتماعی در کودکان و نوجوانان:
تشخیص این اختلال باید با مشاهده علائم فرد در محیط های مختلف صورت گیرد. بنابراین، ارزیابی با استفاده از مشاهدات والدین، معلمان و عملکرد در مدرسه صورت می گیرد.علل زمینه ساز پزشکی بررسی می شوند و احتمال وجود برخی عوامل مانند قلدری در مدرسه بررسی می شود. در صورتی که دانش آموز در معرض خطر خودزنی قرار داشته باشد، موضوع بلافاصله بررسی می شود.
درمان فوبیای اجتماعی در کودکان:
درمان اختلال اضطراب اجتماعی در کودکان و نوجونان با هدف کاهش علائم اضطراب و بهبود عملکرد فرد در مدرسه و محیط های اجتماعی انجام می شود. درمان های موثر عبارتند از:
- رفتار درمانی شناختی
- خانواده درمانی
- دارو درمانی با بازدارنده های انتخابی بازجذب سروتونین
علاوه بر استاندارهای درمانی، برخی استراتژی های سازگاری نیز توسط معلمان و والدین اتخاذ می شوند تا به کاهش اضطراب بیمار در مدرسه و دیگر محیط ها کمک کنند. مدرسه می تواند نقش مهمی در این روند بازی کند، زیرا مکانی است که این اختلال بیشترین تاثیر منفی را در عملکرد کودک و نوجوان دارد.
نکاتی برای والدین:
- به عنوان والدین کودک یا نوجوانی که دچار اختلال اضطراب اجتماعی است، اطلاع یافتن از روش های حمایت از وی ضروری است. والدین باید بتوانید اضطراب اجتماعی فرزندشان را به شکلی سازنده کنترل کنند.
- به فرزندشان شانس روبه رویی با موقعیت ترسناک را بدهند. از طرف او در این موقعیت ها حرف نزنند و در مواجهه با این موقعیت ها او را تحسین کنند.
- برای فرزندان اهداف قابل دستیابی مانند شرکت در یک کلاس کم جمعیت داشته باشند. سپس، آن را به گام های کوچک قابل دستیابی تقسیم کنند. همچنین، فرزندان را به شرکت در فعالیت های آرامش بخش مانند موسیقی، صنایع دستی، یوگا و هنر جذب کنند.
- شنونده خوبی باشند و اجازه دهند فرزندشان از تجربه و حالاتش حرف بزند. موفقیت های گذشته فرزندشان را به او یادآوری کنند و اعتماد به نفس را در او تقویت نمایند.
- با فرزندان تمرین کنند. شناسایی علت اضطراب و مکان های رایج ترس در او به درمان سریع تر کمک می کند. موقعیت مشابهی را که فرزندشان از آن هراس دارد، برایش تصویر کنند. به او نقش بدهند و با هم این موقعیت را تمرین کنند. برای مثال، اگر فرزندشان از دوست یابی هراس دارد، با یکدیگر این موقعیت را در خانه تمرین کنند. نقش را تا جایی تمرین کنند که فرزندشان تا حدی بر آن مسلط شود.
- در صورتی که اضطراب فرزندان بیش از حد است، به دنبال دریافت کمک از مشاور یا روانشناس کودک و نوجوان باشند.
روان درمانی شامل درک و تنظیم افکار و باورهایی است که باعث اضطراب می شوند. یادگیری و تمرین مهارت های اجتماعی برای افزایش اعتماد به نفس و جسارت، و سپس به کاربردن تدریجی و آهسته این مهارت ها در وضعیت ها و موقعیت های واقعی از دیگر کاربردهای روان درمانی است.
