QEEG و نوروفیدبک

نوروفیدبک چیست ؟

نوروفیدبک به معنی آموزش دادن مغز توسط خود مغز است. در حقیقت مغز با فیدبک هایی (بازخورد) که از بدن و محیط اطراف خود می گیرد به کنترل و تنظیم کارکردهای مختلف جسمی و روانی و تعامل با محیط می پردازد. دستگاه نوروفیدبک نیز با اطلاعاتی که از امواج مغزی ارائه می دهد، به مغز کمک می کند تا فعالیت ها و کارکرد خود را به شکلی مطلوب تنظیم نماید. . در این روش با انعكاس فعاليت­هاي جاري و حاكم بر مغز در حال فعاليت، به آن نشان مي­دهيم كه “الان و در اين لحظه، در چه وضعيتي بسر مي­برد”و مي­آموزد كه براي انجام يك تكليف خاص، به چه آرايشي از امواج مغزي و در چه زماني خاص، نياز دارد. بنابراين فيدبكي كه مغز از خود دريافت مي­كند بر اساس امواج مغزي است.

چهار موج تولید شده در مغز انسان عبارتند از امواج دلتا که در هر ثانیه ۱ تا ۴ بار تولید می شود و با خواب عمیق رابطه دارند، امواج تتا که با خواب آلودگی رابطه دارند و در هر ثانیه ۴ تا ۸ بار تولید می شوند. امواج آلفا که فرکانس آنها ۸ تا ۱۲ بار در ثانیه است و در حالت آرامش روانی و جسمی و با چشمان بسته پدید می آیند و امواج بتا که دارای فرکانس ۱۲ تا ۲۵ بار در ثانیه هستند و با بیداری، فکر کردن و برنامه ریزی رابطه دارند. افرایش یا کاهش بیش از اندازه قدرت (دامنه) این امواج یا گسترش و تسلط نا متعارف هر یک از آنها در بخش های متفاوت مغز با حالت های نابهنجار عاطفی و شناختی انسان ارتباطی تنگاتنگ دارد. برای مثال پژوهش های بسیار نشان داده است در نیکره راست مغز افرادی که دچار افسردگی هستند امواج بتا بیش از اندازه فعالیت دارند و در نیمکره چپ آنها نیز امواج آلفا فعالیت بیش از حد فعالیت دارد، بنابراین برای مقابله با افسردگی در این فرد می توان با استفاده از روش نوروفیدبک امواج بتا در نیمکره راست را کاهش داد یا امواج آلفای نیکره چپ را سرکوب نمود.
نوروفیدبک چگونه کار می کند؟

 برای انجام نوروفیدبک، ابتدا شرح حالی از مراجع گرفته می شود. سپس او روی صندلی مخصوص و راحتی می نشیند. به تشخیص درمانگر، سنسورهای که حس گر(الکترود) نامیده می شوند، بر روی نقاط مشخصی از سر بیمار قرار می گیرند. این سنسورها، فعالیت الکتریکی سلول های مغز را ثبت و در قالب امواج مغزی به شکل های مختلف نظیر نمودارهای رنگی به او نشان می دهند. از بیمار خواسته می شود تا کاملاً آرام باشد و به صفحه کامپیوتری که در مقابلش قرار دارد نگاه کند. در این حالت او سعی می کند، برای مثال پخش یک فیلم یا هدایت یک بازی کامپیوتری را بدون استفاده از دست و تنها با امواج مغزی انجام دهد. به این شکل فرد با دیدن پیشرفت یا توقف بازی و گرفتن پاداش یا از دست دادن امتیاز و یا تغییراتی که در صدا یا پخش فیلم به وجود می آید، پی به شرایط مطلوب یا نامطلوب امواج مغزی خود برده و سعی می کند تا با هدایت بازی یا فیلم، وضعیت تولید امواج مغزی خود را اصلاح کند. مثلا اگر قرار است در یک بیمار مضطرب موج آلفا (موج آرامش بخش) افزایش یابد، بازی در صورتی پیش می رود که موج آلفا از یک حد مشخصی بیشتر شود. نوروفیدبک در واقع یک فرایند آموزشی است که در آن مغز خود تنظیمی را یاد می گیرد و پس از چندین جلسه تمرین و تکرار، مغز می تواند با آرایش جدیدی از امواج مغز به فعالیت روزانه خود ادامه دهد. نكته مهم در درمان نوروفيدبك اين است كه هدف از تنظیم امواج، تغیير قدرت و دامنه (amplitude) موج است و نه پهنا و نوع موج. براي مثال موج آلفا به بتا تغيير نمي­يابد بلكه اگر درمانگر تشخيص دهد موج آلفا در منطقه پيشاني مغز دارای قدرت بیش از اندازه ای است، هدف کاهش شدت آن است و برای مثال آن را از آلفاي با شدت ۱۲ ميكروولت به ۷ ميلي­ولت كاهش مي­دهد.

در این روش، به منظور هر چه بهتر کردن نتایج حاصل از درمان و پایداری بیشترِ آثار درمانی، تعداد جلسات باید به حدی باشد که درمان تکمیل شود. مدت معمول جلسات ۴۵-۳۰ دقیقه است و ممکن است در برخی موارد کمی طولانی تر یا کوتاه تر باشد. توصیه می شود، جلسات نوروفیدبک حداقل ۲ تا ۳ جلسه در هفته انجام شود.

تا به امروز هیچ اثر منفی از نوروفیدبک گزارش نشده است، بلکه تمام اثراتی که در تحقیقات مختلف برای آن گفته شده مثبت بوده است. بدترین حالت این است که نوروفیدبک نتواند تغییری در علائم بیماری به وجود آورد. همزمان شدن نوروفیدبک با مصرف دارو، نه تنها عوارض بدی ندارد، بلکه در مورادی باعث می شود تاثیر داروها بیشتر شود تا پس از مدتی بتوان داروها را تحت نظر پزشک بتدریج قطع نمود.
چگونه در نوروفیدبک مراجع یاد می گیرد وضعیت امواج مغز را تغییر دهد؟

 در نوروفیدبک یادگیری تغییر امواج مغز به سه روش است.

الف: یادگیری نیمه هشیار

در این حالت از یادگیری، مغز به شکلی غیر ارادی و خودکار، شناخت بیشتری از خود بدست می آورد و بتدریج به ایجاد تغییرات مطلوب به منظور حفظ میزان مناسبی از امواج مد نظر درمانگر می پردازد ولی فرد احساس می کند که فقط مشغول تماشای صفحه کامپیوتر و یا گوش دادن به اصوات است، بدون اینکه آگاهانه تغییری را حس کند.

ب: یادگیری هشیار

روش دوم یادگیری وقتی است که ارتباطی هشیار بین تغییرات به وجود آمده در نشانه های هدف (برای مثال تغییر صداها و تصاویر راهنما بر روی صفحه نمایش) و احساس درونی فرد پیدا می شود. مثلاً بیشتر مردم نمی توانند بیان کنند افزایش موج آلفا چه احساسی دارد اما می توانند بگویند که چه زمانی این اتفاق می افتد. این فرایند یادگیری هشیارانه است و شامل آگاه شدن از بروز تغییرات و احساس هایی است که پیش از آن نبوده است. در این روش، افراد قادر خواهند بود تا بصورت ارادی آنچه را لازم است انجام دهند تا آن حس دوباره ایجاد شود. در این وضعیت به طور معمول مراجعه کنندگان می گویند که «این مانند همان حسی است که وقتی آلفای بیشتری تولید می کنم دارم».

ج: رشد ویژگی انعطاف پذیری در مسیرهای عصبی مغز

جالب است بدانیم، تغییرات به وجود آمده در احساس، تفکر و رفتار مراجع ناشی از تمرین دادن مسیرهای عصبی با روش نوروفیدبک است. به عبارت دیگر، هرچه مغز بیشتر برای رسیدن به حالت بهینه تمرین کند، در کنترل امواج مغزی مهارت بیشتری پیدا می کند. بنابراین نوروفیدبک به مغز کمک می کند تا فرد یاد بگیرد چطور خود را تنظیم و نواقص عملکردی اش را برطرف کند. در واقع با نوروفیدبک ما مهارت های جدیدی را فرا می گیریم، مهارت هایی که ما و مغزمان را بیش از پیش توانمند می سازد.

در تحقیقات روانشناسی، ثابت شده است که آموزش و تمرین زیاد در نوروفیدبک، ارتباط های بین سلول های مغز و مسیرهای عصبی ما بین آنها را تحریک و افزایش می دهد و به ایجاد ارتباطات سیناپسی (ارتباط بین نورونی) جدید می انجامد، حالتی که سبب بهبود عملکرد مغز در مناطق خاص می شوند.